A RAÍÑA DOS ANXOS

* Lenda sobre a capela da Raíña dos Anxos e sobre o castro da Mota, en Lobios, recollida por Alfonso Campos do José do Tellada o 5 de xullo do ano 2000.

Había unha moura que no alto da Mota tiña un cálice ao Sol. Por alí pasaba unha rapaza do lugar que, pensando que non a vían, colleu o cálice e botou a correr, mais a moura viuna e perseguiuna. A rapaza, ao verse seguida, ao pasar por riba dunhas laxas do camiño, mexouse co medo, quedando unhas marcas na pedra no lugar de Vilaronte, por debaixo da Mota, coma unhas raias por onde correron os mexos. Correndo, xa case sen alento, chegou á capela da Virxe, coa moura xa a punto de collela, e tirou o cálice polo burato da porta, exclamando: “Reina dos Anxos me valia”. “A boa madriña te encomendaches”, contestoulle a moura, marchando por onde viñera. 

O cálice, machucado polo lado que batera contra o chan, quedou na capela, gardándose durante moitos anos na casa do Tellada, da que saía polo día de Corpus e pola festa. Logo, o cura vendeuno e puxo unha réplica que non logrou enganar aos veciños, pois  faltáballe a machacadura de cando o tirou a rapaza perseguida pola moura.

O dono da casa do Tellada non deixou que gravaran a historia: “A min contáronmo os vellos, e eu cóntollo a vostede, e vostede contarallo a outros. ¿Que máis?”.

O ENCANTO DA PENA DO BOQUEIRO

Perto da Barca de Santo Estevo, cara o lugar do Boqueiro, había unha pedra cun burato que ía dar ó Cabe, que morre alí, a poucos metros, no Sil. Os que pasaban polo lugar á noitiña, din ter visto unha fermosísima rapaza de pelo dourado sentada no penedo, peiteándose cun peite de ouro, mentras se miraba arroubada nun espello do mesmo precioso metal, relocindo, naquela luz imprecisa, igual cós seus cabelos.

Din os do lugar que, cando se intentaban acercar á rapaza, esta se trocaba nunha serpe e desaparecía polo buraco.

Contaba o Casimiro da casa dos Piricos que para desfacer aquel encanto había que ler, a determinada hora, certos pasaxes da Biblia o revés; entón, poderíaste quedar cos tesouros que alí se gardaban; mais se o facías mal, viríase abaixo a montaña, como pasou non hai moitos anos en San Cosmede, cando por culpa dun feitizo o monte se veu enriba da carretera.

Teñen visto os da Barca unha néboa saíndo do buraco da pena; un bafo desfiañado depositándose polos arredores, como protexendo cun veo de misterio o lugar encantado.

- Recollida de:

Ramón e o seu fillo Jesús, oído ó pai do primeiro e ó Casimiro da casa dos Piricos da Barca de Santo Estevo --- Anllo Santo Estevo --- 15-IX-2006.

O PEAR DA PONTE

"O que dices tu que o demo pactou cos curas para facer unha ponte éche donde lle chaman Besteiros; está asulagado, era no fondo do Cachón de Xabrega. Cando o río estaba baixo, no verao, pasábase andando, aínda que había unha corriente enorme; e, elí, no fondo desa corriente do Cachón de Xabrega, era onde eles empezaron a facer a ponte para pasar pra alá; porque esta ribeira era case toda deles".

José "Carneireiro" do Arroxó --- Anllo Santo Estevo --- 21-V-2000.

"(…) Se trata del que proviene del portum Senabreca (hoy Xabrega), citado en el diploma de Ordoño II y situado justo en la última curva a la izquierda que da el río Sil antes de la presa del embalse de San Esteban; donde desamboca el arroyo de Lamateiro por la parte orensana, y el de Camilo por la parte lucense. Este portum está totalmente olvidado por los investigadores y sin embargo, a juzgar por lo que conserva la tradición popular, debió de ser importante.

La parte de la ribera que queda a la derecha del regato Lamateiro en su último tramo, coronada por grandes formaciones rocosas que se yerguen casi en vertical a 300 metros de altura sobre el nivel del embalse, es conocida en la zona con el nombre de Pe de Home, y también como As Pisadas de Nuestro Señor; debido a la existencia en una de las rocas de una pequeña excavación que recuerda la huella de un pie humano.

Se cuentan sobre este lugar innumerables leyendas de mouros y de las luchas de Santiago contra ellos, señalándose aún los supuestos cortes que sobre un peñasco dejó la espada del apóstol; y hay además una “cova dos mouros” totalmente inexplorada.

Por lo que respecta al tema que nos ocupa, cuenta la leyenda que los mouros consideraron la posibilidad de hacer aquí un puente para pasar hacia el valle de Lemos; decidiendo tomar dos gallos, uno blanco y otro negro, y esperar a ver cual cantaba primero: se haría el puente si cantaba el gallo blanco. Por lo visto cantó primero el negro; y hubo que seguir atravesando el río por un paso de barca hasta que la construcción del embalse en 1955 propició la del puente de la Barca de San Esteban (el Portum Novum del que habla el documento). Los de la margen izquierda iban por aquí a la feria de Sober. Por su parte los de Lemos, cruzaban el río cuando se dirigían en peregrinación al Santuario de los Milagros (…)."

Antonio G. Rodicio. “Vía romana de Astorga a Orense…” páx. 133. Boletín Auriense XXV. Lenda recollida en Santiago de Cerreda - Ourense.

"(…) Segundo unha lenda da que xa temos dado conta no noso anterior artigo, en algún momento do pasado tiñan considerado os mouros a posibilidade de construir unha ponte nesta zona, obra que finalmente non se executou. O noso dato é que a lenda reflicte un feito real. En efecto, os veciños de Vilar de Cerreda que coñeceron o lugar antes de que se fixera o encoro, atestiguan que alí están as cepas ou pilares dunha antiga ponte, cuia construcción que (non?) se chegou a rematar. Na parte ourensana, segundo din, consérvase un pilar, que eles denominan desde tempo inmemorial “o pear da ponte”. A mesma información déronnola xentes da marxe direita do río, onde hai outro pilar. A pesar de estar en desacordo coa tradición, é posíbel que estos restos correspondan a unha ponte que non se chegou a reconstruir, antes que a unha ponte que non se chegara a rematar. Despois de ter feito preguntas para averiguar algo nese sentido, non obtivemos nada convincente. Todo eso está agora no fondo do encoro, polo que non é posíbel unha inspección directa, da que quizais se puidera deducir a orixen romana de tal construcción (…)."

Antonio G. Rodicio. "O Porto Senabreca e a posíbel vía romana Chaves-Monforte”. RAIGAME - 2000.

O BURACO DA MOURA

"Contan que foi verdade, que na parroquia de Bolmente, no lugar de Ferrón, vivía un rapaz que tiña un rabaño de cabras, e todos os días as ceibaba ó monte, que lle quedaba moi preto. Alí, todos os días visitaba a unha moura moi guapa.

Pasado un tempo, namoráronse, pero ela vivía no monte e non tiña nada, e el só tiña un rabaño de cabras e non podían casar.

A moura propúxolle que se lle facía caso a ela serían moi ricos. Ó día seguinte cando el ceibara as cabras, coma sempre, ela iría ó seu encontro en forma de cobra e, canto maior fose o ruido que fixera, maior sería a fortuna que levaba, pero coa condición de que se tiña medo e fuxía nunca máis a ía volver ver. Cando ela se presentou por diante del, abríuse un boquete no chan e do buraco saliu a cobra, que traía un ruido espantoso. O rapaz, ó ver a cobra, botou a correr e nunca máis volveu ver á moura e, aínda hoxe, alí, lle chaman O Buraco da Moura."

- Recollida de:

Do traballo escolar para o Instituto Daviña Rei de Monforte de Iñaki Rodríguez e Javier Vázquez recollido á nai do primeiro, Carmen de San Paio (San Martiño de Anllo), que vive na Pousa.

RODRIGO DE CANAVAL

Era daquelas cando estaba vixente o chamado “dereito de pernada”. O Pobo llano asumíao a regañadentes, como aceptada era a condición de cada quen na sociedade: algo inmutable saído da vontade de Deus. Non era este privilexio unha lei escrita, nen sequera unha norma consuetudinaria recoñecida que permitía ós señores feudais deitarse coa noiva a mesma noite de vodas, mais algúns nobres reclamábana para sí en moitas ocasións.

Rodrigo gobernaba por aquelas o pazo de Camporrairo, unha pétrea construcción cun inmenso xardín á beira do Cabe, do que gustaba desfrutar como o facía aquela fermosa mañá de primavera. Non lonxe, na igrexa parroquial, noutro tempo pertencente á bailía templaria de Canabal, casaban dous mozos do lugar rodeados polos seus. Casar por amor, ás veces, non era doado, pero eles conseguiran, non sen certas trabas, levalo adiante; e as estreiteces da vida campesiña, derradeiro eslabón que todos os demáis exprimían, víase docificada cunha boa compañía coa que aguantar os trafegos da existencia, na que non faltaban, a pesar de todo, a ledicia e a felicidade, malia que algúns só a centraran nun alén prometido do que nadie dera conta.

Xa estaban os noivos na casa, cando chegou un criado de Rodrigo:

-Di o conde que esta noite veñas polo pazo - díxolle á rapaza cun ton autoritario -.

O mundo botouse entón enriba dos noivos. Xa non poderían pasar aquela noite xuntos e levarían consigo, para sempre, a mágoa da inxustiza roendo no corazón. Pero, ¿que facer? Non ir era pecado, así o quería Deus, repetía a rapaza. Mais o noivo non estaba disposto a deixala marchar, aquelo era un abuso e, por moi conde que fora, iso excedía os seus dereitos. Non iría, ¡non e non! Ela insistía que non podía ser, que era pecado non acudir á chamada do conde, que mirara as consecuencias, que si mira que os señores sonche vingativos, dicía a rapaza envolta en bágoas. Pero o afoutado rapaz non cedía. Cando xa era hora de marchar díxolle á noiva:

- ¡Non te preocupes que isto arranxoo eu!
Era ben noite pecha cando a rapaza, cas súa mellores roupas, petou na porta do pazo. Xa estaba o conde agardando na alcoba, iluminada pola luz morteciña e tarabela dunha vela. Mandouna espirse e, así o foi facendo, despaciño, no rincón máis escuro da estancia. Tan tímida e candorosa lle parecía, que acendía aínda máis a súa paixón. Desexoso, achegouse para axudala cando, de súpeto, a rapaza, ata de agora recatada, cun movemento rápido, sacou un látigo de entre as roupas e diulle con el ó conde con tanta forza que o esbarrigou no chan.

-Non era quen ti pensabas -díxolle, poñéndose a cabalo del cas mans apertando as gorxas do conde -. Non des a alarma, senón mátote aquí mesmo. Perdóoche a vida se me prometes non volver a abusar así de ningunha noiva.

Prometeullo Rodrigo e marchou o mozo, disfrazado de muller, pasando diante da mirada burleira dos gardas sen que ninguén se dera conta do engano. Din que tan avergoñado quedou Rodrigo, e tan impresionado pola valentía e o amor do noivo que, contra o que soe suceder, cumpliu a palabra, non volvendo nunca reclamar o “dereito de pernada”. E din que aquelo quedou en secreto; só os fillos daqueles mozos recén casados recolleron a historia e a foron transmitindo de xeración en xeración ós seus descendentes, algúns dos cales, aínda hoxe, viven en Canaval.

- Recollida de:
Carme do Vidal de Camporrairo --- Canaval --- 17-X-2006.

OS CURAS DA CRUZ DA MEDA

Xúntanse na Cruz da Meda catro parroquias: Vilamarín, Marcelle, A Penela e Doade.

En tempos, comían alí catro curas, cada un na súa feligresía.

O cura de San Pedro de Baños estaba amolado porque a capela non tiña terras. Na data convida para a comerotada, xuntáronse alí os catro curas, cada un a cabalo do seu burro, ca comida. Cando xa tiñan todo disposto para comer, chegou alí o cura de San Pedro ca súa cabalería. Saía un arrecendo a cabrito dos cestos que daba groria (era o que máis e mellores cabritos tiña de todo o contorno). Colocouse nun espazo baleiro que quedaba entre dous curas e, para pisar no seu, como non tiña terreo propio, descalzouse e esparceu polo chan terra sacra da capela, que metera nos zapatos, e dispúxose a comer ofrecendo os seus cabritos ós demáis. Os outros curas non se atreveron a pisar aquel recantiño por ser terra santa, e por estar ocupados enchendo esas barrigas lustrosas con aquela carne saborosa. Enterado o conde de Lemos do sucedido, decidiu darlle ó cura ese rabo de terra por onde se mete o Concello de Monforte en terras de Sober, quedando illadas do resto as terras de Vilar de Mouros e a Lampaza, pasando Os Palleiros e San Pedro para Monforte.

Unha distribución territorial única en toda Galicia.

- Recollida de:

Pedro da Lampaza --- Doade --- 30-VI-2006.

A PENA DA MOURA DO VILAR

Hai xa moito tempo que andaba unha moza co gando no monte da Cortiña do Vilar. Cando viña para a casa, polo camiño, atopouse cunha fermosa moura, de ollos azuis e louros cabelos que peinaba ó sol; o seu reflexo facíaos parecer de ouro.

A moura compadeceuse da rapaza e fíxolle un regalo: mandoulle pechar os ollos, púxolle algo dentro do delantal, e díxolle que non podía miralo ata chegar á casa.

Polo camiño, a rapaza non resistiu a curiosidade e mirou: e viu que eran carbóns. Enfurruñada, tirou con eles, e os carbóns, sen que a rapaza se dera conta volvéronse lagartos xigantes. Ía camiñando cando sentiu un ruido por detrás e mirou, e os lagartos comérona.

Contan que cando os raios de sol dan na pena, sae a moura a peitear os cabelos na compaña da rapaza.

- Recollida de:
Maika do Vilar ---- Neiras --- 6-IX -2005.

O TESOURO DA DEVESA

Ó parecer, a casa do Manoliño da Devesa fixérona uns romanos que apareceron polo lugar cuns burros cheos de ouro. Esconderon o ouro en distintas partes da casa e nos arredores; tanto agocharon que ata os ratos o sacaban dos seus escondrixos.

Nunha ocasión viñeron uns ladróns, colleron a muller da casa e ameazaron con matala se non lle decía das riquezas; o home, que estaba escondido, colleu unha ecopeta e matou ós ladróns, que acabaron desaparecendo para sempre na Ola, ese fondo burato que comunica cunha lagoa subterránea da que non se lle coñece a profundidade.

Andando os anos, a criada, para quedarse co tesouro, envelenou ós amos e tirounos á Ola, sen que ninguén, nunca, volvera saber máis deles. Criou ós pequenos e fíxose ama de todo.

- Recollida de:

Maika do Vilar --- Neiras --- 24-VI-2005.

OS IBIOS

O informante Constantino Pérez Puga de Portabrosmos - Pinol relatouna en xullo de 1995 mentres nos acompañaba a visitar os restos de A Ibia.
Polas ladeiras abruptas do Sil, na orela soberina de Chanteiro, deslízase unha paisaxe farturenta de viñas, sobre un fondo de auga encorada e de monte humanizado: Sacar de Bois, Ravacallos. Camiños de encontro de Caldelaos e Limeses.
Atrás van quedando os érbedos avermellados, e os lilas das lavandas e das azaias.
Ao chegar ás primeiras casas, a adega do Constante, escavada en rocha, ofrecendo, coma sempre, un vaso de viño ao viaxeiro. Despois duns groliños saborosos levounos o dono á IBIA; guiounos apalpando o terreo co caxato por mor das cataratas nos seus ollos, andando por camiños sempre pinos, zigzagueando entre socalcos, entre pedra e cepa, verde sobre branco por riba do espello da auga: furna translúcida de eidos outrora traballados. "Viñeron uns homes grandes e fortes -dixo mentres camiñábamos- que subiron polo río en barcas e fundaron o pueblo. Chamábanse ibios. Non se sabe de onde eran".
Foi o home sinalándonos as pedras das prensas (tamén da oliveira, que este é un pais de regalía e fartura), para ensinarnos, ao fin, as casas dos antigos ibios, pobo que algúns relacionan cos descendentes de Noé. Nada estraño no país do Amandi por vir directamente do inventor do viño. E velaí os muros das súas vivendas mimetizadas coas viñas, sostendo varas e acios gorentosos.
Morreu o derradeiro barqueiro de Portabrosmos e quedaron historias por contar.

A PEDRA DO TESOURO

"Eí no fondo – dixo o Constante sinalando para o embarcadoiro - está a Pedra do Tesouro.

O Meixide estaba cun podón cortándolle as varas ás cepas e diu por casualidade na pedra e sonoulle a hueco. Mirando viu disimulado un redondel que correspondía cunha tapa que tiña a pedra. Levantouna con coidado co podón e estaba chea de cartos. Con iles fixo unha bonita casa, a mellor de Portabrosmos, unha casa con moitas pinturas. Eí quedou debaixo do río… A casa do Meixide".

-Recollida de:
Constante de Portabrosmos--- Pinol--- 29-VIII-1995.

O CASTRIÑO

"Pois o papá e a mamá sentiron. De noite formouse unha chuvia, e aí andaban os mouros cavando no Castriño, entre os castiñeiros e unhos penedos, como unha mina, cavando para sacar unha cadea de ouro; porque iba unha cadea de ouro (pero ó cabo nadie o soupo) por unha peneda que hai no río por baixo de Ravacallos. Había un penedo largo e entonces esa cadea de ouro querían mirar se a quitaban os antigos de antes. ¡Porque era cousa de Dios ou do demo; eu non sei o que era!

Cavaron, e entonces cando estaban cerca dela, formouse unha tronada, e baixou a cadea e abriuse o penedo e alí se meteu. Entonces o papá e a mamá estaban na cama e sentiron o ruido: ¡Uuuuuuuh…! "¡Eso será o trono! Pero o trono non parece. ¿Qué será?" Levantáronse a mirar e estaba esclarecido, chovía, pero estaba claro. Despois non sei como foron ó río e dixeron:

- ¡O penedo por baixo de Ravacallos está fendido!... Está o penedo aberto, ¿cómo sería para abrire? - diron en decir os antigos -.

E, efectivamente, os que estiveron alí, falárono e volveron cavar, e xa non viron nada. Mira que sentiron o sonido da cadena, pero non a viron. Está metida entre o penedo, e ahora o río é grande e, xa ves, ¡si fora en tempos!"

- Recollida de:
Lola do Cuco do Pacio --- Santiorxo ---16-VI-2001.

O SANTUARIO DE OUTEIRO

Houbo un tempo en que Cadeiras era tan alto como a Cabeza da Meda; era unha montaña alta. En Outeiro había un santuario moi grande cunhas campás de ouro. Un día veu un volcán de auga moi grande e asulagou todo, quedando enterrado o santuario e as campás. Se se peta na entrada da casa de Outeiro síntese como o son da auga que hai debaixo.

A MOURA DOS CÓTAROS

Lenda contada en animada parola co Gonzalo do Cuñas de Mer – Proendos, mentres camiñabamos cara o penedo que a moura, a quen lle estorbaba para coller auga dunha fonte, cambiou de sitio transportándoo na súa cabeza.

Íamos polo camiño de Mer ós Cótaros en leda parola. A broza invadírao parcialmente e ameazaba con pechalo, como xa o están moitos na parroquia. A unha beira, sobre unha pedra, a camisa dunha cobra revivía no maxín ancestrais temores xurdidos do inconsciente colectivo da nosa especie. O Gonzalo do Cuñas, retranqueiro e falador, pillouna coa punta do caxato, case con indiferencia, e dixo:

— Que bo caldo para unha recén parida daba a dona.

Seguimos falando de beberaxes e pratos saborosos, coma uns fritos de lagarto arnal co seu mollo, ou estufado de gato daquela época heroica da posguerra, e as diferencias das súas costelas coas de coello: redondas unhas, planas as outras.
— Tamén o unto de cobra é bo remedio para a reuma, a máis de poderlle comer a carne, - asegurou -.
Estas e outras exquisiteces gastronómicas leváronnos ó pé dun castiñeiro, deses que ensinan impúdicamente o seu ventre centenario roído polos dentes do tempo, devastador incansable de cerne e nobreza. Alí estaba orgulloso prometendo unha boa castañeira para o outono.

—Á esquerda —dixo o Gonzalo, sinalando co fouciño a un eido cheo de fentos debaixo do camiño—, foi onde a moura colleu o penedo que vamos ver á devesa da Purita do Gorrión.
—¿Como? —preguntei incrédulo.
—Eí hai unha fonte —aclarou—, hoxe tapada pola maleza… inda se ve a humidade. A moura tentaba coller auga, pero estorbáballe unha pedra grande; arrincouna, púxoa na cabeza e carrexouna para onde está agora.
—¡Arre carallo! —exclamei.
—Polo camiño —proseguiu— encontrou a un pequeno e deulle carbóns que logo ó chegar á casa volvéronse ouro… Esto contoumo o avó do Camilo de Froxán.
Mirei para o castiñeiro como agardando algún comentario; máis só alcancei a ver un lixeiro estremecemento de follas.
Falando da propiedade da fonte (do Rolintes, ó parecer), deixamos o camiño xa a duras penas transitable, e torcemos á esquerda na procura da pedra dos Toxais. Andamos entre castiñeiros, carballos, toxos, silvas, xestas, codesos e algún piñeiro, baixo o cal as piñas, roídas polos esquíos, semellaban obras de arte espalladas polo chan. Despois dalgunha vacilación naquela mesta gamalleira, sentino falar de novo, con voz entrecortada polo esforzo.

—Velaí onde veu pousar a moura o penedo —dixo sinalándoo.
Sen dubida, pensei eu ó velo, a moura posuía poderes sobrenaturais para cargar con semellante mole.
Contoume aquel entrañable personaxe de corpo enxoito e pelo cano, que os nenos do seu tempo gastaron moitos pantalóns xogando a esvarar pola pedra embaixo; e tamén que era un lugar de encontros amorosos; ensinoume as marcas dos canteiros no intento de fendela (ben puido ser arrincado de aquí o petroglifo de Forxán).
A mediados dos anos corenta diste século, Manuel Vázquez Seijas achegouse ata o lugar e deu conta, no Boletín de la Comisión Provincial de los Monumentos de Lugo, dos petroglifos atopados (sucos,coviñas,círculos concéntricos); mensaxes aínda indescifrados que agochan as teimas dunha época na que o home lía nas estrelas e escribía nas pedras.
Despois de sacarlle unha foto ó Gonzalo detrás da pedra, invadidos polo inefable sentimento de misterio e a maxia do lugar; despois de unxirnos da mística dos enigmas, transmitidos de boca a boca a través dos milenios; de escoitar, sen palabras, a poesía da imaxinación, volvemos, sobre os nosos pasos, ata Mer. Cando vin de novo a camisa da serpe, agora sobre a parede, lembróuseme a moura da tapada do Almestro de Sober o Vello, e pensei que ben podía andar por aquí tamén.

A MOURA DA TAPADA DO ALMESTRO

Esta lenda foi recollida a Carmen Rodríguez da Pena - Proendos - Sober, a quen a súa avoa lla contaba moitas veces sendo nena. A lenda coñécena moitos máis veciños da zona pero non lles gusta relatala, ¡non vaia ser verdade!

Hai moito tempo —a data precisa esmoreceu na memoria da xente— alá na tapada do Almestro de Sober o Vello, andaba un rapaz co gando. Atopábase entretido, labrando cunha navalla nun pao de salgueiro, cando viu xurdir dun penedo unha fermosísima rapaza de cabelo louro. Era tal a beleza e a gracia da súa figura mentres camiñaba cara ó regato a coller auga nunha ola, que o rapaz ficou namorado ó instante.

De volta, oíuna pronunciar, coma se de ladaíña se tratase, bisbantes e inintelixibles palabras cara á pena que abriu e pechou tras dela por arte de encantamento.

O namorado non lle contou a ninguén o sucedido e, louco por volver vela, volveu alí moitas veces sen obter o desexado.

Mais, nunha tardiña, co sol navegando entre lusco e fusco, mentres a auga do rego esvaraba preguiceira entre os muíños, e as vacas, xa pola fresca, aproveitaban do pasto, a pena abriuse de novo saíndo a fermosa co cántaro na cabeza. Decatouse ela da presencia do mozo e, sentando á súa beira, contoulle con infinda tristura a malfadada historia da súa desgracia.
—Aquí estou enfeitizada —díxolle— por non atender as mal intencionadas proposicións dun mago; encerrada para sempre nesta cova, entre tanto ouro como collería en tres arcas grandes das uvas. Só me libraría do meigallo se atopase a alguén que fixera o que eu lle dixese.

—¡Fágoo eu! —respondeu o mozo sen dubidalo.

—Pois aténdeme ben: cando a lúa chea se poña enriba do monte do Espiño —dixo acenando cara alá con voz doce e misteriosa— aparecereiche, convertida nunha serpe, facendo moito ruído, canto máis ruído faga máis ouro traerei comigo. Para desfacer o feitizo tes que cuspirme na cabeza; daquela recuperarei a liberdade, casaremos e viviremos ricos e ledos.

Así llo prometeu el, e namentres chegaba a hora de volver co gando para a casa, fixeron moreas de plans para o futuro.

Chegou o día. A lúa asomou tinxindo de prata o monte. O rapaz agardaba. De súpeto do penedo xurdiu a serpe facendo tanto ruído que o rapaz amedrentouse e fuxiu cara á casa sen atreverse a volve-la vista atrás.

Di a Carme da Pena, que lle contaba a súa avoa, ter oído cara ó rego de Bao laiarse a unha rapaza; e hai quen aínda hoxe di que cando a lúa chea asoma a faciana polo monte do Espiño, óese un bruído de carrolas axitadas, como se a moura –porque moura é- agardase a un mozo namorado para quen o amor sexa máis forte có medo.

OS CINCO PALITROQUES

"Viñeron de Monforte atacar a casa de Vilastrille, e os irmaos da casa, con palitroques, defendérona e venceron.

O rei concedeulle o escudo. O escudo é un mérito, significa cartos; a min contoumo o Clavelito de Sober.
Esa era casa de soga e cuchillo, cando o palacio era palacio. E eí era onde xuzgaban, por eso ten a soga e o cuchillo.

E despois os cinco palitroques díronllos por unha revolución que houbo. Os cinco fillos da casa bacotearon con palitroques a todos cantos viñan, e entonces regaloulles o rei ise escudo dos cinco palitroques cos que ganaron na loita ós outros que viñan con espadas".

- Recollida de:

Alfonso do Ferreiro de Francos --- Proendos --- 22-II-2000.

O REI DO PALACIO DE SOBER

Así no lo contou o Alfonso do Ferreiro de Francos:

"Vivía no palacio de Sober un rei ó que non lle sabemos nome.

Tivo que acudir á guerra contra os mouros, volvendo, pasado algún tempo, victorioso das súas batallas. Cando chegou a Monforte deuse conta de que non o esperaba naide para darlle noticia ningunha. Pensou no malo e dirixiuse ó palacio encontrándose con que a víspera enterráranlle a filla.

Pasou un ano averiguando polos máis amigos o que pasara: entre o médico e o capellán sacáronlle á filla en estado e logo envenenárona para que non poidera delatalos. Ó terlle o cabodano invitounos a todos a un banquete, e cando estiveron todos xuntos, coas tropas que tiña preparadas, rodeounos e colleu presos ós cómplices. Ós de menos castigo decapitounos e ós demais meteulles un ferro candente polo cerebro. Ó médico montouno nun burro de ferro cun peso nas pernas ata que, polo seu propio peso, se foi abrindo en dous. Ó capellán, como lle apuña a maior culpa, fíxolle unha caseta onde o amarrou e onde lle caía unha gota de auga que lle foi pudrindo o cerebro.

Decepcionado e aburrido polos acontecementos o rei vendeulle o palacio á Condesa de Lemos, que quería vivir sola e tranquila eiquí no palacio. Pero entre as amistades que lle cobraban os forales (tiña 73 forales para cobrar), empezaron a decir que había unha culebra moi grande no palomar para ver si así lle vendía os forales (o meu pai era cabezaleiro dun dos descendentes dos que lle compraron).

Á condesa ó final amedrentárona, marchou para Monforte e dende alí puxo caseiros que venderon as terras quedándose tan sólo cos arredores do palacio.

Esí mo contou o meu pai moitas veces”.

- Recollida de:

Alfonso do Ferreiro de Francos --- Proendos --- 12-I-2000.

AS PENAS DE SINOS E DO SOL

"Hai unhas penas entre Vilaescura e Rosende chamadas A Pena de Sinos e A Pena do Sol, que eran a morada dos mouros, uns personaxes grandes e fortes que iban mercar xatos grandes á feira e que os pagaban cunhas monedas moi raras; levaban os xatos cara a ribeira e desaparecían por un túnel que tiñan elí e que iba dar do Cabe ó Sil. Di a miña nai que lle contaba a súa avoa que os mouros eran moi calados: só falaban o preciso pra axustar o trato da compra dos bois, e marchaban".

- Recollida de:

Tomás de Corvelle --- Proendos --- 27-III-1999.

A PENA DA SERPE

Cóntase, xa hai moitísimos anos, cando os mouros chegaron a esta zona de Galicia, que unha fermosa moura namorouse dun rapaz da vila. Os xoves namorados víanse ás agachadas na fraga, sempre no mesmo lugar, onde había unha enorme pedra nun camiño perdido. Un día, a familia da moura decatouse do que estaba a acontecer e decidiron asasinar o mozo, pois por entón non se concebía unha historia de amor tal entre dous sangues e culturas tan desemellantes.

Cando a fermosa muller descubríu a morte do seu namorado, entoleou. Fixo un feitizo e converteuse en negra serpe. Desde entón ronda a gran pedra que escondía as citas segredas da parella na fraga, suponse que agardando a que apareza o seu namorado.

Por iso, hoxe en día, cando un pasea polas fragas de Vilaescura e pode ver unha serpe negra, ten bon coidado de non magoala; está rondando a pedra da moura.

(Texto remitido por María Oruña Reinoso, Padróns, Ponteareas, Pontevedra).

FONTE: Esta lenda contouma o meu marido, que se criou en Vilaescura e dende cativo pasou alí moitos veráns. Eu mesma visitei a Pedra da Moura ainda que atopala, agás que nos acompañe alguén do lugar, é moi complicado.

Antonio Reigosa: Galiciaencantada.com.

A PENA DO GATO

“A Pena Atureira, A pena do Gato, por elí andiveron os mouros - di o Cachufeiro - elí, na pena, había un tesouro agochado.

Fai moitos anos o meu irmao e outros mozos puxéronse a cavar xunto da pedra e mesmo a partiron para encontrar o tesouro que os maiores lle contaban que había. Co tesouro non diron, os mouros debérono agochar moi ben, pero dende aquela elí quedou unha explanada xunto ó penedo. Para elí levaron un libro e unha pita. O libro líallo eu... lía pouco pero... O libro tiña unha piel de ovella que parecía engrasada. Esto sería... Eu teño 82 anos e tiña 12 anos. Bota contas.”

- Recollida de:

José “Cachufeiro” da Somoza --- Santiorxo --- 23-V-2000.

O POBRE DE ALBAR

Foi hai tempo, cando había pobres de pedir. Andaban dun lado para outro, cruzaban pola Barca de Gudín o río Sil e pedían aloxamento para pasar a noite. Había unha barcaza grande que servía para pasar carros tirados por cabalerías ou bois, e outra máis pequena para as persoas. Subía o camiño real polas Forcadas, pasaba ó lado de Albar, os Chelos (onde está o mirador), para seguir á Tenencia xunto da igrexa de Amandi. De Albar pódese desviar un polas Avaínzas ó Monte Algareiro e seguir ó Alto de Amandi; e por riba, polo camiño da Lámpara podíase chegar a San Mateo, onde, ó parecer, houbo un mosteiro.
Por eses lares, a luz de Amandi invita a vivir: o sol, os penedos, o ar dos montes desde onde se ve o mundo, os socalcos agatiñando ata as cimas, os camiños abertos á sorpresa. Pero o inverno e as tebras na ribeira poden ser unha lousa e as sombras alónganse, os ruidos exténdense, o camiño bisbolletea medos e perigos incertos. Así debeu ser naquela tardiña na que un pobre foi pedir pousada nas Forcadas; como na casa xa tiñan un home hospedado mandárono cara Albar. En Albar tampouco deu atopado alonxamento e seguiu cara a Tenencia. Ó Chegar a altura dos Chelos, un lugar especialmente sombrizo, atacárono os lobos e comérono, deixándolle tan só o brazo e a perna dereita. Dende aquelas, cheos de remorsos, os veciños estableceron a obriga de darlle pousada a todos os viaxeros e proporcionarlles pan e auga para o camiño.
Anos despois, no tempo de escribir estas liñas, Albar desapareceu como unha maldición, ou, mellor, como desaparecían as cidades cando se resistían os imperios, arrasadas ata os alicerces, os campos sementados de sal, ermos e abandoados. Albar foi derruida e convertida en socalcos, incluida a fonte na que apagaron a sede tantos pelegríns. Son a técnicas da desmemoria, da indignidade, da destrucción das referencias vitais como suprema violencia. Albar aínda figura no mapa e no nomenclátor, mais desapareceu da paisaxe como si debera pagar unha culpa, un vello pecado do que parecen oirse os berros. ¡Pobre de Albar!.
*Aurelia do Carrazúa---Lobios--- 9-VIII-2003.
*José Manuel do Barqueiro dos Lameiros---Amandi--- 3-XI-2004.

ELEMENTO MATERIAL
Barca de Gudín, Camiño Real, pobo de Albar hoxe desaparecido.

Ó REDOR DA LENDA
Polo sendeiro que subía das Forcadas a Albar, cara a metade do camiño, nun lugar chamado A Regata, foi onde comeran os lobos o mendigo. Xa o contaban os avós e era cousa de velo.
Cando vivía a Amadora había no pobo tres casas e vivían dúas familias. Estaba alí a Fonte de Albar, moi perto dun Patao da Mina, o manantial do lugar; estaban, tamén, as hortas da Chousa, O Eido da Lama e A Leira. A casa da Amadora era a chamada casa de Albar que tivera, en tempos, terras ata o río, todo nunha peza. Era unha das máis ricas de Amandi xunto coa da Lama e a da Barca.
Abandonado Albar pronto se foi enchendo de broza mesta. Durante algún tempo algún veciño limpaba algo e podíase furar e aproveitar algúns froitos; ó fin, un día, xa foi practicamente imposible achegarse e o lugar vendeuse para ser socalcos das viñas do amandi. É o que queda.


- Recollida de:
Amadora Puga de Portabrosmos --- Pinol --- 14-XII-2006.