2019: pequenas e modestas olladas sobre algúns aniversarios de acontecementos relevantes para Monforte de Lemos

 

Un artigo de Xosé Martínez Rodríguez. 
Fotos: Paula V. Verao.


No ano 2019 poden celebrarse moitos aniversarios de acontecementos destacados para Monforte.  
No ano 2019 pódense celebrar moitos aniversarios relacionados con acontecementos importantes na cidade de Monforte de Lemos. Os que se sinalan a continuación, pode haber evidentemente máis, abranguen dende a idade media á época contemporánea pasando pola época moderna.

 

1199 Primeira aparición do nome Monte Forte (hai 820 anos). 
Sinálase na entrada da Gran Enciclopedia Gallega que en 1199 (hai este ano 820 anos) aparece por primeira vez o nome de Monte Forte para designar a nosa poboación. En concreto as palabras da orixe sinalada autoría de Germán Vázquez relacionadas con este feito son as seguintes: “El propio Alfonso IX y su esposa reafirman, por un diploma del año 1199 la jurisdicción del cenobio (refírese ao mosteiro de S. Vicente do Pino) de Monte Forti, qui olim dicebatur Pinus sobre todas las iglesias de la villa y la prohibición de construir allí tempos a cualquiera otra orden. Más aún se exime al monasterio del tributo de jantar que obligatoriamente pagaba al monarca. En la documentación que nos ocupa aparece, por primera vez, el nombre de Monte forte para designar a nuestra población”. 

1539 construción da igrexa de S. Vicente do Pino (hai (480 anos). 
Pita Andrade na súa obra Monforte de Lemos (1952) sinala referíndose á igrexa de S. Vicente do Pino que: “En 1539 se construye la iglesia (...) Una inscripción que se encuentra en el contrafuerte exterior del crucero (lado de la Epístola) permite fechar el templo. Dice así: ESTE.TEPLO. [sic] SE COMEÇO./ANO. M. D. XXXIX. SIEN/DO. PO(N)TIFICE. PAVLO. III./ REY. DE. CASTILLA. CARLOS”. 

1619 Consagración da Igrexa do Colexio Nosa Señora a Antiga, tamén chamado do Cardeal, da Compañía ou dos Escolapios (hai catrocentos anos). 
A este respecto indica José María Lago Borstein na obra Crónicas históricas de la villa de Monforte: “A partir de las primeras décadas del siglo XVII, la explanada que discurre entre la fachada del Colegio de la Compañía y las Casas Nuevas (...) se convertiría en el punto de encuentro donde se darían cita los grandes acontecimientos de la villa de Monforte. (...) Consagración de la Iglesia del Colegio de la Compañía La fecha elegida para la organización del acto fue la del 4 de agosto de 1619 y estuvo organizada por los VII Condes de Lemos (...) Los festejos duraron cuatro intensos y calurosos días, entre el 4 y el 7 de aquel mes, concentrándose las actividades al amanecer o a la última hora, tras la caída del sol. Además de los oficios religiosos (...) se programaron varias representaciones teatrales y otros entretenimientos”.

1809 Invasións dos franceses a Monforte (hai douscentos dez anos).
 A este respecto indica Germán Vázquez na entrada Monforte da Gran Enciclopedia Gallega: “La guerra de la Independencia tuvo especial repercusión en Monforte, que fue sitiada tres veces por las tropas francesas (el 18 de enero, el 20 de abril y del 4 al 11 de junio del año 1809). Durante el primer cerco a Monforte la mayoría de las tropas francesas acaparon en tierras de O Saviñao, obligando a la justicia de Diomondi a que les hiciera acopio de provisiones. Pero los paisanos de la zona las atacaron y las forzaron a huír cruzando el río Miño por Belesar. Las dos incursiones restantes de los franceses fueron catastróficas para la ciudad pues las tropas de Soult penetraron en Monforte y cometieron toda clase de atropellos”. 

 

 
1899 hai 120 anos. Publicacións En 1899 publica Manuel Amor Meilán un libro relacionado con Monforte El secreto de una tumba. 

1919 Nace o polifacético Antón Patiño: libreiro, micólogo, escritor... (hai cen anos). 
Está relacionado polo seu casamento con Monforte de Lemos. Faleceu en 2005. Os seus descendentes continúan a destacar no eido artístico. Deixou dúas obras moi destacadas publicadas en 2005. Unha é o libro de relatos Memoria de ferro e outra o de composicións poéticas A viaxe no tempo [Monforte dos ensoños] Sería interesante aproveitando estes aniversarios vinculados a Manuel María, Antón Patiño, Hermida Balado, Germán Vázquez... estes aniversarios vinculados á palabra que pregóns, colaboracións... lembrasen estas figuras claves na cultura local. 

1929 Publicación do libro Reseña histórico descriptiva de la parroquia de Vilar de Ortelle y su comarca do crego de Vilar de Ortelle Ramón Castro López (hai 90 anos). 
Hai 90 anos publicouse este importante libro na bibliografía local onde hai importantes apuntoamentos sobre arqueoloxía, festexos, costumes... das Terras de Lemos. Imprimiuse ademáis en Monforte na imprenta de Felipe Rodríguez. 

 

1959 Ano importante para Manuel María (o seu casamento). 
Hai sesenta anos. 1959 é un ano moi importante para Manuel María. Casa en Lugo con Saleta Goi e o matrimonio instálase en Monforte, lugar onde Manuel María comeza o seu labor de procurador. 

1969 Publícanse dúas obras moi importantes na bibliografía de Monforte de Lemos da autoría de Hermida Balado e de Germán Vázquez (hai cincuenta anos). 
Páginas monfortinas de Germán Vázquez e Lemos (Pequeña historia de un lugar con mucha historia de Manuel Hermida Balado publícanse en 1969. En relación a isto coincidindo con celebracións como o Día do Libro sería interesante facer lecturas públicas de textos relacionados coa historia local mesmo combinadas con charlas para aumentar a estima da poboación local monfortina pola historia e o patrimonio da cidade, do concello e da contorna. 

 

1979 Primeiras eleccións locais na democracia. Manuel María publica As rúas do vento ceibe. (hai corenta anos). Margarita Rodríguez Otero publica Verbas esquecidas. 
En 1979 celébranse as primeiras eleccións locais en democracia. Este ano Manuel María publica un libro poético destacado dedicado á poboación máis nova. Se en 1968 saía á luz Os soños na gaiola, este ano é a quenda do libro As rúas do vento ceibe. Por outra parte a investigadora e historiadora local Margarita Rodríguez Otero, tamén escritora, publica o libro de poemas Verbas esquencidas. 

1989 Abre a Oficina de Información Turística nas Casitas da Compañía (hai trinta anos). 
Publicación de Manuela Sáez. 
 A Oficina de Información Turística abre nas Casitas da Compañía. Agora segue habendo unha Oficina Municipal de Turismo situada na rúa do Comercio, 6 onde estivo a Casa do Concello. Manuela Sáez, historiadora local, por outra parte realiza a súa tese doutoral sobre a pratería nas dioceses de Lugo, Mondoñedo, Ourense e Tui (Universidade Complutense, Madrid, 1989). 

 

1994 Libros (hai 25 anos).  
En 1994, hai 25 anos, publicouse o interesante libro de Manuel Baamonde Hermida Medio siglo de Periodismo Monfortino. 

1999. Inaugúrase o Edificio Multiusos e o CEIP Monforte. Libros. Nace a Asociación Camiños a Santiago pola Ribeira Sacra (hai vinte anos). 
Hai vinte anos inaugurouse o Edificio Multiusos e o CEIP Monforte. Tamén ese ano se publica un fermoso e interesante libro na blibliografía local: Viaxe ás terras encantadas de Lemos de Lois Diéguez. Vennos á mente unha idea que sería interesante. De igual modo que se recompilan pregóns das Festas Patronais, sería interesante que se fixese o mesmo cos pregóns da Feira do Libro, entre eles o dado por Lois Diéguez na pasada edición da Feira do Libro de Monforte de Lemos de 2018. En 1999 tamén nace a Asociación Camiños a Santiago pola Ribeira Sacra.

 

2009 Inaugúrase o Centro do Viño da Ribeira Sacra. 
En 2009 inaugúrase o Centro do Viño da Ribeira Sacra na rúa do Comercio onde estivera ata 2001 a Casa do Concello. 

Crónica da visita ao Monforte de Manuel María

No domingo 8 de novembro, O Colado do Vento e Lemos Le organizamos un percorrido por Monforte, usando como fío o poemario Cancioneiro de Monforte de Lemos, de Manuel María.

A idea e formato do roteiro correu ao cargo de Xosé Martínez Rodríguez, que nos guiou por toda a cidade nunha intensa xornada que rematou cunha ofrenda floral e musical fronte á escultura adicada ao poeta na praza da Compañía.

Comezamos diante da fachada da igrexa da Nosa Señora da Antiga, no Colexo dos Escolapios, edificio iniciado a finais do século XVI polo cardeal Rodrigo de Castro.

Na praza da Compañía, espazo urbano concebido por Rodrigo de Castro.

Dentro do templo, contemplamos o magnífico retábulo maior de madeira, obra de Francisco de Moure, onde Xosé Lois García nos explicou cómo o Manuel levaba ás amizades a observar, con picardía, a escena da circuncisión e os curiosos óculos da personaxe central.

Nunha primeira parada fronte á escultura de Manuel María, achegámonos á súa vida e obra, ollando para o piso no que viviu, na rúa Roberto Baamonde. O Manuel procurador, colaborador de radio, poeta, político, libreiro ou editor.

Pasando pola rúa do Cardeal, lugar de paseo querido por Manuel María, e pasando polas Galerías Fontecha, onde estivo a libraría Xistral, de Saleta e Manuel, chegamos ata a praza de España, que foi chamada tamén “da Constitución”, onde estivo a igrexa da Régoa, dende onde contemplamos casonas con blasóns.

Continuando o ascenso a San Vicente, chegamos á intersección da rúa do Burato e Zapaterías, onde se observan restos da muralla, que continuamos a contemplar ascendendo pola rúa Zapaterías, observando a construción con base e peche de sillares, pero con recheo de canto rodado, material este que existe abundantemente no val.

Fixemos parada fronte á porta de Peixerías, ou da Alcazaba, ao carón da Casa dos Gaibor.

Chegados ao monte de San Vicente, comezamos a visita pola igrexa de San Vicente do Pino, de estilo gótico tardío, cos seus magníficos retábulos e pinturas.

O Pazo Condal e os seus brasóns, testemuño da grandeza da Casa de Lemos, igual que a torre chamada da Homenaxe e o mosteiro de San Vicente, onde repousamos para debullar a longa historia de Monforte, dende o importante asentamento do castro de San Vicente, pasando pola fundación do mosteiro, o poder do señorío de Lemos e logo o condado.

Nesta parada lemos os poemas de Cancioneiro do Val de Lemos adicados ao conxunto de San Vicente ou ao val, que divisamos dende aquí. Ademais, serviunos o encadre para comentar as anécdotas do Ledo, poeta popular monfortino, ou a lembranza da IVª Asemblea Nacionalista de 1922, da que se conserva unha lembranza en foto nas escaleiras de San Vicente.

Saímos do conxunto pola Porta Nova, reconstruída despois da gran revolta irmandiña, que en Monforte tivo gran alcance, e por ela entramos á rúa da Falagueira, logo chamada da Cruz, considerada a rúa de asentamento da comunidade xudía medieval de Monforte. Nunhas casas desta rúa estivo a comunidade das clarisas antes de terse rematado o edificio do convento de Santa Clara.

Porta Nova.

De volta, pasamos diante da igrexa da Régoa e baixamos á praza Doutor Goyanes, antes Cantón de Ferradores e Cantón de Bailén, pola Calexa.

Pola tarde comezamos a ruta na praza de San Antonio, ubicación do desaparecido convento, que foi o meirande de Monforte. Dende alí, pasamos a carón da Ponte Vella para volver cara a explanada do convento de Santa Clara, fundado no s. XVII por Catalina de la Cerda y Sandoval, a esposa do VIIº conde de Lemos. Nesta praza sitúase un cruceiro cuxa construción foi promovida por Manuel María.

Cruzamos a ponte e saímos á praza que foi chamada do Cantón de Bailén, pola resistencia antifrancesa neste lugar, que tivo tamén un episodio en Santa Clara, coas súas monxas agochando obras relixiosas no propio convento ou entregándoas a familias pudentes para a súa custodia durante a “francesada”. De alí, fomos pola rúa do Comercio ata o Centro do Viño, antigo convento que foi tamén hospital e edificio do concello de Monforte.

Fronte á praza de Abastos, na intersección coa rúa de Inés de Castro, aproveitamos para ler a composición de Manuel María adicada a esta “raíña despois de morta”.

Cruzamos cara o edificio dos xulgados, antigo colexo, parando no monumento ao 400º centenario da segunda parte do Quijote, que este ano se celebra, e lembrando a intensa relación de Monforte coa literatura.

E para pechar, xunto á estatua de Manuel María na Compañía, foi o turno da música, con compoñentes do grupo O Trícole, que cantaron composicións de Suso Baamonde con poemas de Manuel María, e para a ofrenda floral con rosas vermellas e brancas, lembrando o poema: 

SEMPRE a rosa. Sempre: 
a forma,
a cor,
o recendo,
a luz,
a perfección da rosa.

Prefiro a rosa vermella.
E amo a rosa branca
porque, cando lle digo
simplesmentes: ROSA,
entrecerra os ollos,
treme
e ruborece.

Crónica fotográfica crítica da visita á "Gándara Grande", Baamorto e Fiolleda (Monforte)

- A lagoa da Gándara Grande, nas Lamas, Monforte 

A Gándara Grande (ou Gándara de Arriba) é unha zona de turbeira.

As turbeiras son zonas húmidas con plantas adaptadas á auga nas cales a gran cantidade de materia vexetal morta se vai acumulando en capas sen descompoñense (por baixas temperaturas, falta de osíxeno), formándose a turba.

Na actualidade, está sendo drenada artificialmente, o que impide ver a extensión orixinal da lagoa, e impide que se desenvolva a turba.

Queda unha zona lagoeira, lugar onde se documentan especies propias destes ecosistemas, coma o sapo de esporóns, un anfibio en perigo de extinción.

É un hábitat en perigo, pola drenaxe e por terse construído moi perto dela un centro para a investigación da construcción hoxe abandonado.

A pista pola que se accede é lugar onde existen puntos con vertedoiros incontrolados. Nesta zona, tense dado o caso de queima de desperdicios creando lumes que tardaban moito en apagarse, podendo deberse ao fenómeno dos incendios subterráneos.

O ecosistema da lagoa das Lamas é un medio que precisa especial protección, pois albergan especies naturais particulares e son hábitats moi sensibles ás mudanzas do entorno; son, ademais, espazos que permiten estudar a evolución do clima ao longo da historia.

A sociedade da comarca de Lemos deberíamos conservar este ecosistema único e loitar contra a degradación do seu entorno.

Máis información aquí.

- Igrexa de Baamorto (ver información da igrexa aquí).

Quedan algúns elementos románicos na igrexa de Baamorto. 

A casa reitoral da parroquia de Baamorto ten escudos con cruces da orde de Malta, de cuia xurisdicción foi esta parroquia.

As pinturas murais da igrexa parroquial de Baamorto son un dos bens culturais máis importantes da comarca de Lemos, que a sociedade debería coñecer e preservar.

- Parroquia de Fiolleda.

Arquitectura popular.

Fermosas vistas do val de Lemos.

Monte de San Roque, onde se leva o santo dende a igrexa para a celebración o 16 de agosto.

Carballo de Figueira.

Notas sobre a igrexa de Baamorto

No ano 2005, a Asociación Amigos do Patrimonio de Lemos editou un folletiño para ilustrar a súa visita ás parroquias monfortinas de Baamorto e Valverde.

Aproveitando que o domingo (6 de abril de 2014) imos a Fiolleda e faremos unha parada na igrexa de Baamorto, deixámosvos unhas notas sobre ela, sacadas da publicación citada.

A igrexa parroquial de Santa María de Baamorto (Monforte de Lemos) conserva algún resto románico - canzorros, contrafortes, saeteiras, porta sur con mochetas e arco interior - mais a fasquía actual débese á importante transformación que sufriu a finais do século XVI: cunha nova fachada principal (oeste) e un atrio cuberto columnado que abrangue a fachada principal e o lado sur.

No século XVIII engádese a sancristía, na cabeceira, e unha dependencia no lado sur.

A planta orixinal románica é de unha soa nave rectangular.

O lugar de Palleres, desta parroquia, podería ter dado lugar ao condado pallarense de época sueva. A parroquia foi da xurisdicción da orde de San Xoán de Xerusalén (encomenda do Incio).

PINTURA MURAL

Na parede sur da igrexa, protexidas polo pórtico engadido a finais do século XVI, conservouse un conxunto de pintura mural único.

O ciclo de pinturas de Baamorto versa en torno aos derradeiros momentos da vida de Cristo. Organízase en dúas bandas que se len cronoloxicamente comezando dende a parte superior esquerda e rematando na inferior dereita.

Nos paneis, algún moi perdido, recoñécense os seguintes temas:

- a Derradeira Cea

- prendemento no horto das oliveiras

- Pedro cortándolle a orella ao criado do Sumo Sacerdote

- Cristo na casa de Anás

- Cristo conducido ante Pilatos

- a Flaxelación

- a Coroación de espiñas

Xa que logo, atopámonos ante un ciclo da paixón segundo o evanxeo de San Xoán, que quizais se completase no interior cun ciclo do nacemento de Xesús (por exemplo, coma o de Proendos).

"A presenza de arquitecturas, detalles coma a decoración da cátedra de Anás, as perspectivas dos soldados, as vestimentas, así como a decoración de tipo vexetal e fitas que enmarcan as esceas, etc, datan este ciclo na segunda metade do s. XVI. Para (José Manuel) García Iglesias o autor deste importante conxunto sería o chamado mestre de Nogueira".

VINCULACIÓN Á ORDE DE SAN XOÁN DE XERUSALÉN

A casa rectoral de Baamorto conserva tres escudos coa Cruz de Malta, propia da orde de Xerusalén.

Nas comarcas de Lemos e Quiroga, a orde de Malta ou de San Xoán de Xerusalén tivo importante presenza.

BIBLIOGRAFÍA

- "Pinturas murais de Baamorto e igrexa de Valverde" (2005). Texto: César Carnero. Amigos do Patrimonio de Lemos.