Artigo de Xosé Lois García, publicado en Galicia Dixital, sobre a abandonada aldea de Bexán, na parroquia de Diomondi.
Bexán pode ser a viva testemuña dunha desfeita anunciada que paulatinamente incrementa o desastre, xa se ve que non hai
volta atrás para recuperar a identidade do que foi esta enorme aldea
ribeirá do Saviñao, na parroquia de Diomondi. Unha aldea viñateira nos
rentes do río Miño, modelada e erguida no ritmo da pendente, desde onde
albiscamos unha das belezas paisaxísticas mais interesantes de entre
lindes do Saviñao e Chantada.
Bexán fica no insólito silencio do despoboamento que soporta a nosa
Ribeira Sacra luguesa. Esta realidade contrasta co seu pasado histórico
e, até non fai moito, era un dos lugares con maior poboación de Diomondi
que se dedicaba ao coidado das viñas e á elaboración dos diversos
produtos vinícolas. Os longos viñedos apuntalados nese tecido de
muradas, onde as vides retortas e centenarias testemuñan a longa
historia de vivencias e irmandades dunha terra que moldeou á súa feitura
a toda unha liñaxe de ribeiraos que a fixeron produtiva, agrandando o
misterio que en tantas cousas creativas se manifesta.
Bexán forma parte do milenario herdo que no século VIII fomentou o bispo
Odoario desde Diomondi, centro de repoboación destas ladeiras miñotas
converténdoas en terras produtivas deses maxestosos e opulentos viños
que ían acugular as adegas do bispado de Lugo. Este foi un espazo de
prelatura e de monxes bieitos, transmisores dunha cultura viñateira que
propiciou esa idiosincrasia e un xeito de facer as cousas en convivencia
solidaria. Non podía ser doutra maneira, o medio esixe convivios entre a
veciñanza, así o mostra a estrutura desta aldea, feita á medida de súas
necesidades e hábitos.
Bexán garda a súa historia neses documentos de plebe, de foros e
prebendas lucrativas que antano tiña seu dominio o bispado de Lugo. Un
feudo de servos con ideas e inventivas que coñeceron drástica pobreza e
austeridade. E nese ámbito crearon cousas nobres das que se nutre a nosa
cultura que modelou país, aínda que seus autores fiquen no anonimato,
mais en Bexán tódolos ámbitos esclarecen esa presenza.
Bexán
é un lugar viñateiro que foi flor de ribeira recendendo a savia humana;
ben fixado nunha valgada soleada que deixa mirar seu ímpeto de tempos
idos desde a outra banda do río, da ribeira chantadesa de Santiago
Darriba. Desde este lado sempre me apeteceu visitar a este agrandado
lugar que atrae seu doce candor como panal de mel.
Tiña curiosidade de pisar Bexán e alá fun, e encontreime coa desolación,
con casas abandonadas e caídas. Os espazos de Bexán proclaman
cataclismo, nun microcosmos que admite a fuxida dunha poboación que
sustentou este pobo de rúas estreitas, de carreiriños e escaleiras de
ribeira, con teitumes derrubadas, fiestras en soidade, pedras
desobedecendo as normas arquitectónicas erguidas por simples maos que
teceron e engrandeceron, con beleza e simplicidade, estes espazos que en
tantos momentos foron paraíso inmortal, para finar dunha maneira súbita
e tráxica.
A emigración, as carencias de labregancia, a economía de mercado
provocaron a espantada, a fuxida do que se ama. O panorama de Bexán é
terríbel, un can a ladrar atado á porta dunha casa, talvez, a visiten o
fin de semana. Outra casa branca como a capela de Santo Antonio, que
aínda relocen o esplendor que tiña o lugar. Esa reminiscencia obrígame a
ir polas reviravoltas das calexas e entre paredes fendidas que
anuncian a totalidade do desastre. Ningunha idea, ningunha mao xenerosa é
capaz de reconstruír todo un escenario que deu vida propia a Galiza. Un
lugar que aínda pode rexurdir e volver a ter vida propia. Debe! De
momento un pechar de ollos, fronte a unha fiestra estragada, convertida
en arte tráxico do que consentimos e do que nunca tiña que suceder.
rianxo.
Á nosa ribeira non entra o arado, só o sacho, eixada e legón que
temperan as maos áxiles e ásperas de mulleres e homes de suor a cachón
que se converte en sorriso fraternal.
