A MÁMOA DO MONTE DOS COUSOS


Alfonso Campos Pérez


Polo Monte dos Cousos pasaba o antigo camiño a Mourentán frecuentado na época de muíñada polos de Ceceda e os de Marcelle. Todos miraban para aquel bulto redondiño emerxido da chaira do redor e imaxinaban os tesouros agochados polos mouros, esa raza de homes e mulleres con poderes sobrenaturais. Mais ninguén se lembraba xa dos buscadores de alfaias agochadas na medorra aínda que fose evidente o gran foxo practicado no seu centro e xa ninguén daba fe de que o que sacaron dalí, ademáis duns anacos de olas rotas, foran unhas pedras grandes da mesma clase esquistosa que as da parroquia. Eran tempos de máis de novecentas almas na feligresía, de rabaños de ovellas, de terras traballadas ata converter aqueles montes en agros de pan coma un mar de ondulacións verdes ao son do vento da tardiña; tempos de tránsitos e trafegos. Logo, veu o despoboamento e o abandono,   cubríuse todo de broza e con ela tamén a mámoa redondiña e o vello camiño transformouse en pista asfaltada cara o cruce do Cadaval onde se celebraba o dezasete de cada mes unha concurrida feira: pendellos, as cantinas do Colón, do Pistón, do Mourentán e a cantina do Chorlas resistindo, aínda, como esquelete de ladrillo.

Cantina do Chorlas, O Cadaval, Doade.

No Monte dos Cousos fíxose o campo de fútbol e o aeródromo para a prevención de incendios e a mámoa resistiu no borde mesmo, como atalaia dende a que algún, á sombra dun carballo que nacera nela, seguía os partidos entre os solteiros e casados de Doade. Resistiu. Doutras da contorna só quedaron os nomes cos que a xente bautizou aqueles fitos singulares da paisaxe: Medorra, mámoa, anta, meda, forno, arca… E moitos máis, que a nosa língua é rica nos matices e nas exactitudes cando cómpre. Por iso estamos no Monte dos Cousos e a toponimia parece referirse a un peche para o gando ou foxo para os lobos. Velaí como os máis vellos  acordan un foxo de lobos que era dos Camberos, feito cando abundaba este fermoso e mítico animal nos nosos montes. Nesa ancestral guerra entre o home e o lobo, tamén  convivencia e colaboración - aí está o can para demostrárnolo -, o devir fixo perdedores aos dous: o inimigo era outro.

Posibles restos da Ponte de Paradela, Doade.


A mámoa durmiu o soño dos seus moradores durante moito tempo ata que os responsables da loita contra os incendios forestais decidiron desbrozar a zona para despexar a área de despegue – aterraxe das avionetas. A casualidade fixo o resto. O noso amigo Daniel, arqueólogo e enfermeiro da Coruña, que xa ten participado con nós nas actividades do Colado do Vento, veu de visita. A nosa intención era que vira a Ponte de Paradela, esa que nos describe o licenciado Molina no 1550 e logo, entre outros o pai Sarmiento que xa a ve escagallada. A baixada do nivel das augas do encoro daban a oportunidade de ver os seus restos a carón do Sil, no límite entre os concellos de Sober e de Monforte. O destino,¡xa vedes!, dá sempre reviravoltas coa súa esencia tarabela. Íamos no coche latricando apaixoadamente e, sen saber como, chegamos a Mourentán, fóra da ruta pensada. O Daniel, coas súas teimas de avezado escudriñador, cortou a conversa para decir: “Esta es una zona buena de mámoas”. Foi decilo, berrar ¡mámoa!  e mandar parar o coche. Ao pouco estaba empoleirado no cima.
Engadamos, pois, á mámoa da Carqueixa a do Monte dos Cousos de uns 30 metros de diámetro por 2 metros de altura co seu foxo de violación no medio.

MÚSICA NA COVA DAS CHOIAS

Crónica de Xesús Torres Regueiro
POLOS CAMIÑOS DA TERRA


Convocados polos amigos de O Colado do Vento, asociación cultural de Sober, visitamos na calorosa tarde do 26 de agosto de 2010 a Cova das Choias, da que oíramos falar hai tempo. Lembramos que “A cova das choias” foi o nome que Xosé Díaz, fillo de Isaac, xunto co desaparecido Chichi Campos, lle deron á primeira publicación de banda deseñada galega que saíu publicada nos anos setenta en Xenebra e realizada polo grupo do Castro, da man dos dous citados. Coñecían aqueles mozos en verdade a cova?

Na Pobra do Brollón xuntámonos os que viñan de Sober con Alfonso e Luis, un grupo de xente da Pobra co seu alcalde Xosé Luis e outros que se enteiraron pola prensa, tal o noso caso, para sair en caravana cara a cova.

A Cova das Choias atópase na parroquia de Óutara, a carón da aldea de Biduedo no concello da Pobra do Brollón rubindo cara o Incio. Parece ser que é de orixe natural, aínda que logo foi ampliada e explotada e ampliada polo home para extraer o mineral de ferro. Precisamente, na aldea destaca un conxunto que foi ferreiría e que sofreu ultimamente unha restauración. A toponimia próxima tamén fai alusión ao ferro: Ferreirúa, Ferreiros...

Ao entrarmos na cova chaman a atención as cores dos liques e musgos dun verde cuase fosforescente, quizá produto da oxidación do ferro, e sobre todo a enorme amplitude da bóveda, que acada uns 30 metros de altura. A cova ten unha lonxitude duns 120 metros, segundo lemos nalgún sitio, que nós medir non a medimos nin a andivemos toda.


No nivel intermedio érguense formacións rochosas de formas caprichosas. Aquí foi onde o musicólogo Pablo Carpintero asentou os seus bártulos para dende alí ofrecer unha pequena lección de música con instrumentos populares. Carpintero, amais de doutor en Ciencias, é un estudoso e intérprete da nosa música tradicional. Ven de sacar hai pouco un estudo monumental sobre “Os instrumentos musicais na tradición galega” e tiña interese en saber como soaban algúns dentro dunha cova. Tamén un grupiño da coral de Sober probou a capacidade sonora da bóveda.

O gran narrador Ánxel Fole, quen botou tempadas no Incio na postguerra, inclúe no seu “Terra brava” un relato de crimes e misterio ambientado precisamente na Cova das Choas (como el escribe), onde moraba o Monstro, un ser humano de aparencia monstruosa. Segundo o escritor lugués: “chámase a Cova das Choas porque alí veñen a recollerse as choas, polas anoitecidas, en bandos de centos e centos. E tamén aniñan alí. Según sentín contar, os vellos chamábanlle a `Cova dos Alláparos`. Non sei de que lenda viría iste nome… Os alláparos, que nautres chámanlles `olláparos´, según os libros antigos, eran us homes misteriosos que tiñan un ollo enriba da caluga, ademais de outro na frente… Ditosos iles, que non tiñan que temer tanto dos traidores, coma temos nós…”.

Don Eladio Rodríguez di no seu diccionario enciclopédico que a cova é famosa en toda a provincia de Lugo. Xa Madoz, na primeira metade do século XIX, fala dela dicindo que servía de albergue a milleiros de “cornejas” ou choias que saían a percorrer os arredores regresando ao anoitecer. A choia, chova ou choa (como di Fole) é da familia dos córvidos. Hoxe parece que xa non hai choias, mais si morcegos que foron estudados hai uns anos por biólogos. Existe outra cova co mesmo nome na Urdiñeira, na parte sur dos montes ourensáns do Invernadoiro, mais esta non a coñecemos.    

O lugariño de Biduedo ten o seu encanto e de sempre nos chamou a atención nas varias ocasións en que pasamos pola estrada cara o Incio. Fole, que era un bo descritor das paisaxes, dinos del pola boca do médico protagonista:
“Xa sabes que ten cinco ou seis casas, i hoxe coma fai trinta anos. No cimo dun cotón hai unha igrexa pequeniña e moi vella, e sobor do río unha ponte de vigues, sin baranda. Pasa por eilí un camiño que vai á serra, que ten unha calzada moi antiga.
Río abaixo, non lonxe, atópase a Cova das Choas. É unha abertura na beira do monte, de moito vagantío. Sempre penséi que era a entrada dunha mina de ferro de tempos dos romanos. Non sei si atinaréi...”

Se a Cova das Choias é de orixe natural, seguramente no seu interior xa se escoitou algún tipo de música primitiva con instrumentos rudimentarios tal os que utilizou Pablo Carpintero. E tamén, por suposto, a voz humana, aínda que aquelas cancións fosen ben diferentes das dos coralistas de Sober. Con todo, saímos dalí coa sensación de asistir a algo novidoso. 


Notas do curso Home, auga e paisaxe na Ribeira Sacra.

* Accede aquí ao documento.

O viño chega a Galicia antes que a vide: os romanos tran o viño a Galicia, como produto comercial, pero que non é ata época sueva cando se inicia o cultivo da vide no noso país.
Non hai ningunha evidencia de que na Ribeira Sacra, coma no resto de Galicia, se cultivase viño en época romana, polo que a historia do viño de Amandi consumido polos emperadores de Roma non é máis cá unha ensoñación.
Ata aquí as notas das conferencias. Calquera erro é só atribuíbel á transcrición, non aos ponentes.
A cuestión de por qué nos interesan máis as películas de romanos cá a complexa e interesante realidade que pouco a pouco imos desentrañando é outro asunto, relacionado coa mecánica de ver todo con ollos de consumidor, e será que ao consumidor lle interesa máis a Roma imperial imaxinada que unha comarca campesiña da Romania pero, como deixou dito Kant, “cómpre distinguir aquilo que ten dignidade do que só pode ter valor”.


Paula Vázquez Verao - 21 - novembro - 2010.

andando os camiños do río

"A monumentalidade da Ribeira Sacra"
Artigo de Alfonso Campos Pérez publicado en Terra e Tempo, nº 145/146.


OS MUÍÑOS DO XABREGA

Leticia Sáez Rodríguez sobre notas de Alfonso Campos Pérez


Os muíños denomínanse polo mote da casa do dono. 
Loxicamente, os muíños estaban comunicados entre eles. Nos Portelos había un camiño ao que lle chamaban O Camiño Novo. Hoxe están practicamente cegos, pero antigamente foron moi transitados.

ALGUNHA FLORA
Ameneiro ou amieiro (o máis abundante).
Bidueiro ou bídolo.
Carballo.
Piñeiro.
Salgueiro.
Chopo.
Olmeiro.
Castiñeiro
Freixo.
Acacia.
Xesta.
Xesta rubia.
Érbedo.
Aciñeira.
Cirdeira.
Tomiño.
Romeo.
Silva.
Videira.


PLANO DOS MUÍÑOS E ESTADO DE CONSERVACIÓN
[NOTA - Hai que ter en conta que algúns dos muíños están sendo rehabilitados por un Obradoiro de Emprego, co cal esta información pode cambiar proximamente].


1 - Do Xosé de Vales - Desaparecido.
2 - Do Sindo do Faldrán - Estado aceptábel de conservación.
3 - Do Sindo do Faldrán - En moi bo estado de conservación.
4 - Escaleira de Vales, do Sindo do Taro - Estado ruinoso.
5 - Do Riol de Camilo - Desaparecido.
6 - Do Guicho - Estado ruinoso.
7 . Do Ferreiro - Estado ruinoso.
8 - Do Arias de Arxemil - Desaparecido.
9 - Do Noguedo de Santiorxo - Estado ruinoso.
10 - Do Roque do Arroxó - Entre maleza, ruinoso.
11 - Do Conde de Camilo - Entre maleza, ruinoso.
12 - Do Souto de Arroxó - Conserva as paredes.
13 - Do Chucán de Matamá - Ruinoso, conserva algunha roda.
14 - Do Roque do Arroxó - Restaurado por atoparse en bo estado de conservación.


15 - Do Nemesio Fernández da Boca - Conserva parte das paredes e das rodas. Restaurado.


16 - IDEM - Ruinoso.
17 - Do Ramiro Pérez da Boca - Conserva todos os elementos propios dun muíño.
18 - Do Chucán do Couto - Ruinoso, perto de viñedos. [NOTA - Hoxe restaurado cun deseño contemporáneo como fábrica de luz (que nunca funcionou)].



19 - Dos Navás - Conserva as paredes e o lintel da porta.
20 - Do Chucán do Couto - Inaccesible pola maleza.
21 - Do Conde de Camilo - Sen tellado dende 1987. Muíño de doble rodicio.


22 - Do Santomé do Arroxó - "O mellor", a dicir do informante.
23 - Do Nemesio Fernández da Boca - En bo estado de conservación. De noria vertical.
24 - Do Santomé de Arroxó - Sen cuberta, pero en bo estado.
25 - Pedras do Couto - De difícil acceso e ruinoso.
26 - Do Ramiro da Boca - Restos da canle e ponte.
27 - Do Toxedo - Desaparecido.


ELEMENTOS DUN MUÍÑO




A presa onde se desvía a auga do regato que se conduce por unha canle que por ir subida nun muro na parte final para aproveitar mellor a forza da auga. 
O cubo por onde se precipita a auga, regulada polas canadelas, que ía parar ao rodicio; a auga cae nas pás do rodicio e move a vara que fai xirar a pedra situada sobre o . Todo é rodado pola caixa para que a fariña non se extenda polo muíño.
Por riba está a moxega onde se bota o grao e os andantes para mover a pedra á hora de picala. Nesta andar estaban os picos para preparar as pedras, as cribas ou peneiras. No andar interior atopábase, ademais do rodicio, o aliviadoiro, que era o lugar por onde saía a auga outra vez para o regato. As paredes eran de pedra granítica mampostada, xeralmente con xanelas para que entrase a luz. Cerca da porta acostumaba a haber unha ou varias pedras saíntes na parede: os pousadoiros.
Os muíños tiñan un dispositivo que o facía parar en canto se acababa o grao: a trampa que pechaba a auga. Tamén acostumaba a haber rodos, fouces e candís por se era preciso quedar pola noite.



RELACIÓNS SOCIAIS NO MUÍÑO
Cando participaban as mulleres facíano cuns papeis específicos.
Cada muíño tiña o seu lugar e a súa clientela máis ou menos fixa. "Eiquí había moitos que cando había auga non había que moere e cando había que moere non había auga".
O muíño tamén era lugar para bromas. O informante estaba durmindo no muíño do Chucán cando veu o Secundino e díxolle:
- Levántate!
"Abrinlle a porta medio nu.
- E logo, que queres? - díxenlle -.
- Vístete que lle imos tocar o acordeón ó Chucán.
Mentres me vestía, el preparou unha ganzúa, mais con esta non deu aberto a porta (do muíño do Chucán). Entón, quitoulle a auga ó muíño e entrou por baixo. O Chucán estaba durmido coma unha pedra.
- Xa espertarás!
Quitoulle o acordeón e nunha manta que tiña o Chucán por riba fíxolle unha focha e botoulle auga.
Para o outro día o Chucán espertou mollado e sen o acordeón.
- Foi o Secundino do carallo!".



* Publicado orixinalmente na revista do IES A Pinguela (http://www.apinguela.com/) pola alumna de Proendos Leticia Sáez Rodríguez con informacións de Alfonso Campos. Publicámolo aquí con permiso da autora.
- Se queres tripticos coa ruta por estes muíños (en galego, castelán ou inglés) podes solicitalos por correo electrónico en javivivirido@terra.es. 

VISITA (CON MÚSICA TRADICIONAL) Á COVA DAS CHOIAS


Propoñémosvos un experimento sendeirista, natural e musical. Así, improvisado.
Imos visitar a cova das Choias, situada na parroquia de Óutara, en Probra de Brollón, buraco de orixe natural con alteracións antrópicas por mor da extracción de mineral de ferro.
A excursión será mañá, xoves, 26 de agosto, pola tarde.
Sairemos en coches particulares de Sober, diante da Casa do Concello, ás 17:15 horas, e da Pobra de Brollón, diante do bar 1º de Maio, ás 17:45 horas. 
No entorno da cova, que visitaremos interiormente, contaremos coa actuación de Pablo Carpintero e de quen se queira sumar.
Se este experimento nos gusta, poderemos darlle continuidade.
Pode participar quen o desexe, achegándose aos puntos de saída ás horas referidas.

IV ROTEIRO MÚSICO-POÉTICO Á LUZ DA LÚA



Este ano, percorreremos á luz da lúa un tramo da ruta dos muíños do Xabrega coas pertinentes paradas para que a música e a poesía fagan acto de presenza nesta beira do Sil.

Coma sempre, podedes recitar, contar, ler, cantar o que vos pareza, sobre o tema que se vos ocorra e en calquera das linguas do mundo, mais propoñemos como leit motiv a Rosalía de Castro, neste ano no que se conmemoran os 125 anos da morte da "musa dos pobos".

Reunirémonos ás dez da noite na praza do Toural, en Sober, o venres día 20 de agosto, para tomar uns pinchos e saír, logo, a partir das once cara a Xabrega, onde deixaremos uns coches no inicio da ruta e outros no final para non ter que subir andando pola estrada ao remate.

Para anotarse aos pinchos, hai que chamar ao 636129233 ou enviar unha mensaxe a paulaverao@hotmail.com ou a javivivirido@terra.es antes do 19 de agosto.

Lembramos que a vindeira semana Xuventudes Musicais de Sober organiza o ciclo MÚSICAS AO CLARO DE LÚA, do que podedes ver a programación aquí.

o viño na Idade Media

Paula Vázquez Verao


O que vén a seguir son unhas notas, dispostas á miña maneira e con breves adicións de “colleita” propia, do interesante curso A Cultura do Viño na Idade Media, organizado pola UNED de Ourense e o Centro de Estudos Medievais de Ribadavia os días 29 e 30 de xuño e 1 de xullo en dita vila, co apoio de Turgalicia, da Deputación de Ourense, do Concello de Ribadavia, da Fundación Festa da Historia, de Caminos de Sefarad - Red de Juderías de España e do Consello Regulador da Denominación de Orixe do Ribeiro.
Foron xornadas de proveito, non só no plano do coñecemento e do aproveitamento de ideas sobre liñas de estudo que podemos abrir na nosa Ribeira Sacra, senon tamén porque se degustaron os gorentosos blancos da zona no curso dunha visita ás vilas histórico-medievais do Ribeiro.
Sen dúbida, na Ribeira Sacra debemos imitar o interese do Ribeiro pola investigación rigorosa e a divulgación da súa propia historia.


No periodo medieval, o viño non era un capricho ou unha moda refinada da nobreza – que tamén – , senón unha necesidade ante a habitual contaminación das augas de bebida por falta dun sistema de canalización e evacuación de augas suxas adecuado, polo menos no que respecta á Europa cristiá en xeral. O viño foi, tamén, esencial na medicina oficial medieval polo seu papel antiséptico e continuou sendo elemento terapéutico principal dos remedios populares, sobre todo o tinto. Basta citar a Maimónides, que recomenda, como médico persoal de Saladino, os viños de moscatel de Al-Andalus, así como viño de garnacha. 
Considerado un alimento máis, a bebida máis sa e a de maior prestixio, o viño converteuse en produto comercial europeo por excelencia da Plena e Baixa Idade Media e foi sempre símbolo de civilización en distintos sentidos: para Roma beber viño era o civilizado, fronte ás outras bebidas fermentadas dos “bárbaros”, era o sangue de Cristo, usado para a Comuñón, beber viño de calidade era símbolo de distinción da burguesía ascendente tardomedieval, foi considerado sangue da terra dende antes do Cristianismo, e así os nacionalismos da “primavera dos pobos”, na Europa decimonónica, consideraron o viño un dos elementos máis representativos dun país…
Dicir viño é algo máis que falar dun produto agrícola e o seu modo de produción e comercialización: é toda unha cultura, hoxe e na Idade Media.


I - DA SIDRA AO VIÑO

Notas da conferencia de Anselmo López Carreira.





A bebida popular na Galicia histórica dende a Idade do Ferro foi a sidra. En torno ao ano 1000, o viño sustitúe á sidra como produto comercial, sendo unha das bases do crecemento das cidades, mais aquela mantense coma bebida popular ata a actualidade – moito máis nas zonas non vitícolas –, sobre todo na Galicia asturicense, onde as condicións climáticas non permitiron a introdución do cultivo de videiras. 


A orixe do consumo de viño en Galicia data da época da romanización, conservándose evidencias de produción vitícola en castros xa romanizados así coma algúns indicios de consumo de viño, coma ánforas nas rías da Coruña e Vigo, fragmentos de recipientes contedores de viño en Elviña e no entorno da Torre de Hércules, restos dispersos no val do Miño e inscripcións e representacións escultóricas de vides.
Con todo, a bebida popular dos pobos galaicos era, segundo a coñecida cita de Estrabón, o zythos:


Os montañeses (galaicos, astures e cántabros) “beben zythos e o viño, que escasea, cando o obteñen consúmese enseguida nos grandes festíns familiares”.

Con todas as cautelas que se deben ter cunha fonte coma Estrabón, que agrupa a todos os pobos do norte ibérico na denominación xenérica de montañeses e que nunca estivo na península, pódese interpretar o testemuño do xeógrafo grego entendendo que os galaicos non coñecían o cultivo de vides e só obtiñan o viño a través do comercio con Roma (cousa que hai que contrastar cos achádegos de lagares).
Nos seus estudos arqueolóxicos Naveiro López atestigua que a maioría de ánforas de viño en Galicia se localizan cronoloxicamente entre 50 a. C. e 50 d. C., época dun intenso intercambio entre Roma, que importa viño, e Galicia, que exporta peixe. Dende mediados do s. I d. C. desaparecen estas ánforas de viño romanas no país, o que se interpreta como o inicio da produción propia de viño en Galicia, enlazando co xa exposto sobre os restos de lagares documentados en castros romanizados. Decoñécese se este viño era obxecto de comercio exterior, non podendo aceptar valor histórico para a lenda de que o viño de Amandi era “viño de Césares”, que cobrou máis auxe co impulso recente da viticultura na Ribeira Sacra. Parece que no monte Testaccio, en Roma, lugar onde se desbotaban as ánforas que contiñan o aceite e viño importados á cidade, se atoparon ánforas de viño co selo AMANDI, pero de procedencia catalana, sendo ademais Amandus un nome latino moi común. Unha lenda tradicional moi interesante sobre o viño de Amandi en Roma é a que di que este era levado á cidade eterna para os papas misaren con el.

Volvendo ao zythos, que segundo Estrabón era o que consumían os montañeses, esta bebida podería ser a cicera, sidra, dos documentos medievais, pois, aínda que tamén foi identificada coa cervexa, en Galicia non se constata produción popular de cervexa, mais si de sidra.


Para o período altomedieval (s. V – X) é moi escasa a documentación en todos os aspectos, mais no que respecta ao viño podemos deducir a súa produción en Galicia dunha serie de indicios.

Un deles atópase en Gregorio de Tours, historiador cristián do s. VI, que relata, nos Milagres de San Martiño, a lenda do milagre das uvas de Galicia, ubicada no emparrado situado ante a basílica de San Martiño, que se indentifica coa primitiva basílica onde hoxe está emprazada a catedral de Ourense. Segundo a lenda, un bufón do rei quixo burlarse da prohibición de coller as uvas sagradas desta pérgola, alongando unha man para tomar un racimo. Mentras tal facía, o brazo íaselle convertendo en parra. O rei, airado, quixo castigar ao vasalo, mais detívoo o bispo, alegando que non impuxese o seu castigo cando Deus xa o fixera. Finalmente, o bufón obtivo o perdón divino.
Por outra parte, a palabra “lobio”, que significa emparrado, conservada en topónimos galegos, coma o Lobios de Sober, é de orixe sueva, polo tanto incorporada ao noso acervo lingüístico na ápoca do reino suevo de Galicia (do 410 ao 585, continuando o reino baixo dominio visigodo ata 711).
No século VII está documentado o tráfico marítimo entre Galicia e Bourdeaux, zona vitícola, pero sen evidencias de comercio de viño.
De mediados do s. VIII, os documentos relativos ás fundacións de Odoario refiren que segundo se fundan vilas e igrexas se prantan viñedos e pomares. Estes documentos son problemáticos polas frecuentes interpolacións que sufriron, mais estes datos sobre o cultivos de vides e mazairas poden considerarse válidos, pois non habería interese ningún en falsificar tales informacións.
Nos s. IX – X a documentación constata que o viñedo está implantado en todas as zonas vitícolas de Galicia. Un exemplo é o documento da fundación de Santo Estevo de Atán, en Pantón, do ano 816, que di que cando se funda o mosteiro se plantan tamén viñas e maceiras.
Os documentos do s. X permítennos saber que hai un equilibro entre o pomar e o viñedo nas transaccións, sobresaíndo o primeiro ata mediados de século e comezando a aumentar o viñedo a finais de século ata a súa gran preponderancia no século XI. Tamén as compravendas que se pagan en especie amosan a preponderancia do viño (80% dos casos) como medio de pago, desaparecendo a sidra da documentación dende o s. XI, aínda que non as mazairas.
Así, o viño convírtese nun produto valorado comercialmente, estando na base do desenvolvemento de núcleos urbanos no s. XII. Neste senso, os xudeos observantes da lei non podían beber viño que non fose kosher, é dicir, viño puro no que non interviñese no proceso de elaboración ningún xentil – nin ningunha muller, aínda que fose xudea – mais as xentes xudeas adicadas a actividades financeiras na Galicia baixomedieval si aceptaron os viños dos xentís galegos como medio de pago, por exemplo, nos contratos de alugueiro, como explicou María Gloria de Antonio Rubio na súa conferencia.

II - A EXPANSIÓN DO VIÑEDO EN GALICIA DENDE O S. XI
Así, no s. XI o viño convértese en produto comercial cuia importancia se acrecentará nos s. XIV e XV.
Sempre se vinculou aos mosteiros, sobre todo aos do Císter, este impulso do cultivo do viñedo. Certo é que os mosteiros cobraron rendas en viño, fomentando a súa produción, tanto para usalo na Eucaristía e consumilo nos refectorios como para comerciar con el.
No caso do Ribeiro, que non é terra onde abunden os mosteiros, distintos mosteiros galegos, sobre todo da zona de Compostela, obtiveron señoríos no Ribeiro, co obxectivo de explotar o viño, así coma as catedrais de Santiago e Lugo e as ordes militares, sobre todo a de San Xoán.
Dos s. XIII ao XV intensifícase a plantación de viñedo no Ribeiro, coma noutras zonas vitícolas galegas, chegando a ser aquí case un monocultivo: no s. XV a vide ocupa un 80% da superficie cultivada do Ribeiro. A partir de 1380, pasada a peste negra, a expansión comercial galega coincide co fomento do cultivo do viñedo no Ribeiro. Na documentación de foros e arrendamentos mencíonase a sutitución de soutos por viñas, aínda que é máis corrente que o viñedo gañe terras de monte e leiras de cereais, pois viñedo e o souto sempre se complementaron, con ambos produtos ben valorados, así coma polo uso das pólas de castiñeiro para a viña e da súa madeira para facer barricas.

É difícil documentar as prácticas agrícolas, pois o único recollido nas fontes documentais é o produto desas actividades; en función do valor que se lle dá a cada produto e das fincas que se venden, compran ou arrendan deducimos o “mapa” agrícola.
Tradicionalmente foi atribuído ao asentamento do Císter en Galicia, a partir de mediados do s. XII, a introdución de melloras técnicas no cultivo do viño e de novas variedades, aínda que non existe documentación para poder afirmar tais extremos; o único que podemos facer é deducir a influencia no eido vitícola de Borgoña, zona produtora de viños de calidade con viticultura ben documentada dende o s. IV, coa influencia franca en Galicia dende finais do s. XI (chegada de Afonso Reimúndez e Afonso Enríquez, monxes de Cluny e instalación de artesáns e comerciantes francos nas vilas do Camiño de Santiago). Sen desbotar a importancia dos mosteiros – non só dos do Císter – no impulso ao cultivo do viño, o profesor Francisco Javier Pérez, na súa maxistral exposición O viño e os mosteiros do Ribeiro medieval, puxo acento no saber popular en canto ao cultivo vitivinícola, documentado, como dixemos, en Galicia moito antes da expansión do Císter, legado que os mosteiros recolleron. Ademais, o profesor sinalou que no impulso comercial galego de finais do s. XIV, onde o viño ocupa un papel central, foi moito máis importante a iniciativa da burguesía cidadá cá a dos mosteiros, malia que a conservación da documentación é moi desigual e sobreabunda a dos centros monásticos sobre a dos arquivos da nobreza galega, dispersos por Castela, onde invertiron e construíron os seus pazos os nobres galegos dende o s. XIII.
Hai poucos datos sobre as especies de uva cultivadas e sobre o viño producido en Galicia; só podemos saber que se cultivaba branco e tinto e que, no caso do Ribeiro, o branco é o máis mencionado nos documentos do s. XIV e XV.
O aprecio polos bos caldos e o xurdimento de toda unha cultura enolóxica está en relación co ascenso da burguesía e a necesidade creada de distinción das bebidas de prestixio das populares, como sinalou a profesora Ana María Rivera Medina, falando do aprezo dos burgueses bilbaínos polos viños do Ribeiro, que se comerciaban a través da Hermandad de las Marismas, asociación de comerciantes dos portos entre Santander e Oporto coa finalidade de defenderse dos ataques e do tráfico comercial estranxeiro.
Quenes tamén estimularon o aprezo polo viño de calidade foron os papas de Avignon (1309 – 1377), como indicou Carlos Roura Roig, os que nas súas recepcións e festividades servían ágapes con bos viños tintos da Borgoña e brancos azucrados das ribeiras mediterráneas. Nas zonas vitivinícolas do actual estado francés a viticultura tén moita tradición, dende época romana, mesmo anterior, sendo durante a Alta Idade Media os propios bispos cultivadores de viño: do mesmo San Martiño din as crónicas que posuía un gran talendo como viticultor e que dende a diocese de Tours dirixía el mesmo as plantacións de viñedo.
Nos momentos finais da Idade Media, o viño de misa, antes tinto, en clara analoxía co sangue de Cristo, cambiouse polo branco quizais por qué, como dixo Francisco Xabier Castro Pérez, o pobo xa aceptaba a abstracción de que o que se consagraba era sangue de Cristo e non era tan importante a color do líquido; quizais tamén porque dende o s. XIII a comuñón deixo de ser administrada aos laicos baixo as dúas especies.
Tamén a fin da Idade Media é a época de decadencia do emparrado, dos “lobios”, sustituído xeralmente polo estacado, achegando máis os acios á terra.


Xa na época moderna (s. XVI – XIX), o mercado do viño interno foi importante en Galicia, sendo para os viños do Ribeiro a zona compostelá, coma na Idade Media, e para os da Ribeira Sacra Lugo, concentrándose a maior parte das ventas na época do San Froilán, como sinalou Francisco Fumega.
A gradación do viño nos s. XVIII – XIX non era superior a 8%, do que se pode inferir que tamén na Idade Media o viño sería igualmente frouxo; ademais, en moitos casos a uva soía misturarse con outras froitas para os caldos de consumo diario.
Con todo, a bebida popular no Antigo Réxime non era o viño, produto caro, moito máis nos lugares sen produción local, senon, como xa se dixo, a sidra.
O viño era valorado tamén como bebida espirituosa que axudaba a afrontar as duras tarefas campesiñas, aínda que cómpre sinalar que no caso das mulleres só era tolerado que bebesen na casa, e non habitualmente.


Hoxe, na Ribeira Sacra, o viño é tamén goce de vivir, gusto pola calidade e valor comercial, sangue da nosa ribeira empenzoñada de velenos das empresas que nos colonizan que apaga as penas desta terra na periferia do primeiro mundo.

FOTOS DA VISITA A NEIRAS

CAMIÑATA POR NEIRAS E ARREDORES



20 - XUÑO - 2010


* Saída - Escola de Neiras - 10 horas.
* 8,5 km aproximadamente, de dificultade baixa.
* Xantar no local da antiga Escola de Neiras (é preciso anotarse antes do 17 de xuño en paulaverao@hotmail.com ou 659323833).
* Máis información sobre a parroquia de Neiras aquí.
www.parroquiasdesober.blogspot.com

Mámoa do Alto dos Cousos (Doade)


agalega.info - Videos das noticias dos informativos da TVG

Unha mámoa descoñecidaA asociación cultural soberina O Colado do Vento advertiu á Dirección Xeral de Patrimonio Cultural sobre a existencia dunha mámoa que ata agora non fora catalogada e que era descoñecida incluso polos veciños da zona. O túmulo megalítico encóntrase a algo máis dun centenar de metros da pista de aterraxe de avionetas dos servizos de extinción de incendios de Mourentán, na parroquia de Doade.Alfonso Campos, membro da mencionada asociación e concelleiro do BNG, sinala que a mámoa pasara desapercibida ata agora a pesar das súas considerables dimensións -cerca de trinta e cinco metros de diámetro e uns dous metros de altura na súa parte central- debido á maleza que cubría a zona. Os terreos foron desbravados en tempos recentes, ao parecer para deixar máis despexado o entorno do aeródromo. Se ben a súa existencia era descoñecida nas últimas décadas, non sempre foi así, xa que o lugar mostra sinais de ter sido violado por buscadores de tesouros, ao igual que sucedeu praticamente en todos os xacementos megalíticos galegos.
Casos únicos A mámoa esquecida presenta a singularidade de ser un dous únicos xacementos do período megalítico coñecidos actualmente no municipio de Sober. «A única mámoa que temos catalogada por agora é a da Carqueixa, na parroquia de Figueiroá», precisa Campos a este respecto. Nos veciños municipios de Pantón e O Saviñao, polo contrario, hai unha importante representación deste tipo de monumentos prehistóricos. O túmulo dificilmente será obxecto de escavacións arqueolóxicas nun futuro próximo, xa que no sur lucense hai decenas de monumentos megalíticos e castrexos que tamén están pendentes de investigar. Pero despois de que sexa catalogada por Patrimonio, a mámoa quedará polo menos legalmente protexida contra posibles destrozos ou agresións. «Entrar no inventario de Patrimonio xa garante unha protección, pero imos intentar que se introduza tamén no PXOM para que a súa conservación estea mellor asegurada», apunta Campos.

* 30 de maio de 2010. La Voz de Galicia. Edición Lemos.